Portal Orzeczeń Sądu Rejonowego w Piszu

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 9 listopada 2022 r.

Sąd Rejonowy w Piszu I Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący: sędzia Anna Gajewska

Protokolant: sekretarz sądowy Agnieszka Zuzga

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 19 października 2022 r. w P.

sprawy z powództwa S. K.

przeciwko T. K.

o zachowek

o r z e k a

I.  Oddala powództwo.

II.  Zasądza od powoda S. K. na rzecz pozwanej T. K. kwotę 3 617,00 zł (trzy tysiące sześćset siedemnaście złotych 0/100), tytułem zwrotu kosztów postępowania wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi za czas od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty.

Sygn. akt I C 144/22

UZASADNIENIE

S. K. wniósł pozew przeciwko T. K. o zachowek. Zażądał zapłaty na swoją rzecz kwoty 30 000 złotych z odsetkami ustawowymi liczonymi od dnia wniesienia pozwu, to jest od dnia 21 kwietnia 2022 roku do dnia zapłaty. Nadto, powód wniósł o zasądzenie na jego rzecz od pozwanej kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm przepisanych.

W uzasadnieniu podniósł, że w dniu 20 czerwca 2021 roku zmarł E. K. (ojciec powoda i mąż pozwanej), a spadek po nim na podstawie ustawy nabyli w częściach równych żona T. K., syn J. K. i syn S. K.. W skład spadku wchodzi wyprodukowany w 1995 lub 1996 roku samochód marki S. (...), o wartości 10 000 zł. Spadkodawca był również współwłaścicielem – na zasadzie ustawowej wspólności majątkowej małżeńskiej – zabudowanej budynkiem mieszkalnym nieruchomości położonej przy ulicy (...) w P., o wartości 400 000 zł, dla której Sąd Rejonowy w Piszu prowadzi księgę wieczystą (...). W dniu 26 lutego 2016 roku spadkodawca zawarł ze swoją żoną – pozwaną – umowę ustanowienia rozdzielności majątkowej i umowę podziału majątku wspólnego, na podstawie której ww. nieruchomość stanowiącą dotąd majątek wspólny małżonków nabyła na wyłączną własność pozwana (macocha powoda) bez spłat i dopłat na rzecz małżonka. W zamian, na rzecz spadkodawcy ustanowiona została dożywotnia służebność osobista polegająca na prawie korzystania wspólnie ze wszystkich pomieszczeń w budynku mieszkalnym. W ocenie powoda, ww. umowa podziału majątku wspólnego była w rzeczywistości umową darowizny, ponieważ spadkodawca nieodpłatnie wzbogacił pozwaną kosztem swojego majątku. Dlatego też objęte tą umową składniki majątku, stosownie do treści art. 1039 i 1042 k.c. winny podlegać zaliczeniu na schedę spadkową.

Pozwana T. K. wniosła o oddalenie powództwa w całości i zasądzenie na jej rzecz od powoda kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm przepisanych.

W uzasadnieniu podniosła, że zawarcie w dniu 26 lutego 2016 roku umowy ustanowienia rozdzielności majątkowej małżeńskiej i umowy podziału majątku wspólnego w wyniku której to pozwana stała się wyłącznym właścicielem przedmiotowej nieruchomości bez obowiązku spłaty małżonka, spowodowane było faktem, iż to pozwana w znacznej części przyczyniła się do powstania majątku wspólnego. W latach 1974-1980 pozwana pracowała w Stanach Zjednoczonych osiągając, w porównaniu do wynagrodzenia otrzymywanego w Polsce, bardzo duże zarobki. Zaoszczędziła w ten sposób 25 000 dolarów. Spadkodawca był z zawodu maszynistą, a w chwili zawarcia związku małżeńskiego z pozwaną przebywał ze względów zdrowotnych na rencie, nie pracował. To powodowało, że nabywane przez małżonków nieruchomości finansowane były w znacznej części ze środków finansowych należących do majątku osobistego pozwanej. Za zarobione przez pozwaną w Stanach Zjednoczonych środki finansowe, małżonkowie nabyli w 1985 roku prawo własności zabudowanej nieruchomości położonej w L. przy ulicy (...). Po zawarciu małżeństwa małżonkowie zamieszkali w L. w stanowiącym majątek osobisty pozwanej lokalu mieszkalnym nr (...) położonym przy ulicy (...). Lokal ten pozwana sprzedała w 1985 roku, a uzyskane z tej sprzedaży środki finansowe przeznaczyła na powiększenie majątku wspólnego małżonków, w szczególności na wyposażenie budynku mieszkalnego przy ulicy (...). W 1996 roku małżonkowie kupili nieruchomość – niezabudowaną działkę gruntu położoną w P. przy ulicy (...). W 1997 roku małżonkowie sprzedali nieruchomość położoną w L. przy ulicy (...) – zakupioną za środki finansowe wchodzące w skład majątku osobistego pozwanej – a środki uzyskane z tej sprzedaży przeznaczyli na powiększenie majątku wspólnego, tj. na wykończenie i wyposażenie budynku mieszkalnego posadowionego na nieruchomości przy ulicy (...) w P.. Wobec powyższego, mając na uwadze nakłady, jakie pozwana poniosła z majątku osobistego na majątek wspólny, małżonkowie zgodnie ustalili, że rozliczenie tych nakładów nastąpi w ten sposób, że nieruchomość przy ulicy (...) w P. zostanie przyznana na wyłączną własność pozwanej bez spłat na rzecz małżonka.

Pozwana podkreśliła, że w czasie trwania jej związku małżeńskiego ze spadkodawcą, spadkodawca nie posiadał żadnych większych oszczędności, a uzyskiwany przez niego miesięczny dochód pozwalał jedynie na zaspokajanie podstawowych potrzeb życiowych. Dodała, że wymieniony w pozwie samochód marki S. (...) o nr rej. (...), spadkodawca w dniu 15 lutego 2021 roku darował swojemu synowi J. K., czego dowodem jest sporządzona w tym dniu umowa darowizny.

Pozwana podniosła ponadto, że przez ostatnie 10 lat przed śmiercią spadkodawcy, powód nie utrzymywał z ojcem żadnych kontaktów. W tym okresie doszło tylko do jednego spotkania powoda z ojcem, i spotkanie te zainicjowane było przez E. K.. Przez ostatnie dwa lata swojego życia, spadkodawca wymagał opieki i pomocy w podstawowych czynnościach dnia codziennego. Opiekę tą sprawowała pozwana z pomocą sąsiadów. Powód nie interesował się zdrowiem ojca i nie angażował się w opiekę nad nim. Zachowanie powoda było nieodpowiednie również wobec pozwanej. Od początku trwania małżeństwa pozwanej ze spadkodawcą, powód traktował pozwaną jak osobę obcą. Z uwagi na powyższe, zdaniem pozwanej, wystąpienie przez powoda z przedmiotowym pozwem o zachowek stanowi nadużycie prawa w rozumieniu art. 5 k.c. i powinno podlegać oddaleniu.

Sąd ustalił, co następuje:

W dniu 25 sierpnia 1983 roku E. K. i T. K. zawarli związek małżeński. Małżonków łączył ustrój ustawowej wspólności majątkowej.

(okoliczności bezsporne)

E. K. był z zawodu maszynistą. W dacie zawarcia związku małżeńskiego z T. K. przebywał ze względów zdrowotnych na rencie. Po osiągnięciu wieku emerytalnego przeszedł na emeryturę. Przez kilka miesięcy po zawarciu związku małżeńskiego dorabiał do renty, potem do końca trwania związku małżeńskiego nie pracował.

Po zawarciu związku małżeńskiego, małżonkowie zamieszkali w L. w stanowiącym majątek osobisty T. K. lokalu mieszkalnym nr (...) położonym w budynku na ulicy (...).

W dniu 18 marca 1985 roku małżonkowie nabyli prawo własności zabudowanej budynkiem mieszkalnym nieruchomości położonej przy ulicy (...) w L.. Środki finansowe na zakup tej nieruchomości pochodziły z oszczędności T. K. zgromadzonych za wykonywaną przez nią w latach 1974-1980 pracę w Stanach Zjednoczonych.

W 1985 roku T. K. sprzedała prawo własności lokalu mieszkalnego przy ulicy (...) w L., a uzyskane z tej sprzedaży środki finansowe przeznaczyła na wyposażenie budynku mieszkalnego posadowionego na nieruchomości przy ulicy (...), w którym zamieszkali.

W dniu 21 maja 1996 roku małżonkowie nabyli prawo własności niezabudowanej nieruchomości położonej w P. przy ulicy (...). Wkrótce rozpoczęli na niej budowę budynku mieszkalnego.

W dniu 22 września 1997 roku małżonkowie sprzedali prawo własności zabudowanej nieruchomości położonej w L. przy ulicy (...), a uzyskane z tej sprzedaży środki finansowe przeznaczyli na wykończenie i wyposażenie budynku mieszkalnego posadowionego na nieruchomości przy ulicy (...) w P..

(dowód: przydział lokalu mieszkalnego k. 47; umowa przeniesienia własności nieruchomości z 18.03.1985r. k. 48-49; umowa sprzedaży z 21.05.1996r. k. 52-54; umowa sprzedaży z 22.09.1997r. k. 50-51; zeznania świadków M. N. k. 90v-91v, H. J. k. 91v-92, D. S. k. 92-92v, M. J. k. 92v; zeznania pozwanej k. 102v

W dniu 26 lutego 2016 roku E. K. i T. K. zawarli przed notariuszem umowę ustanowienia rozdzielności majątkowej oraz umowę o podział majątku wspólnego. Na podstawie tej drugiej, wchodzącą w skład majątku wspólnego małżonków nieruchomość położoną w P. przy ulicy (...), nabyła na wyłączną własność T. K. bez obowiązku spłaty na rzecz E. K.. Jednocześnie T. K. ustanowiła nieodpłatnie na rzecz męża dożywotnią służebność osobistą polegającą na prawie korzystania wspólnie ze wszystkich pomieszczeń w budynku mieszkalnym posadowionym na ww. nieruchomości.

(dowód: umowa ustanowienia rozdzielności majątkowej k. 42-42v; umowa o podział majątku wspólnego k. 43-45)

W dniu 15 lutego 2021 roku E. K. darował wchodzący w skład jego majątku osobistego samochód marki S. (...) o nr rej. (...), swojemu synowi J. K..

(dowód: umowa darowizny k. 46)

E. K. zmarł 20 czerwca 2021 roku w P..

Sąd Rejonowy w Piszu prawomocnym postanowieniem z dnia 28 grudnia 2021 roku wydanym w sprawie I Ns 399/21 stwierdził, że spadek po E. K. na podstawie ustawy nabyli w częściach równych: żona T. K. i synowie z poprzedniego związku małżeńskiego J. K. i S. K..

(dowód: postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku k. 9)

Przez ostatnie 10 lat życia E. K., S. K. nie utrzymywał z ojcem praktycznie żadnych kontaktów. W tym okresie doszło tylko do jednego ich spotkania i kilku rozmów telefonicznych. Przez ostatnie dwa lata swojego życia, E. K. wymagał opieki i pomocy przy wykonywaniu podstawowych czynności dnia codziennego. Opiekę tą sprawowała jego żona T. K. z pomocą sąsiadów. S. K. nie interesował się zdrowiem ojca i nie angażował się w opiekę nad nim.

(dowód: zeznania świadków M. N. k. 91-91v, H. J. k. 91v-92, D. S. k. 92-92v, M. J. k. 92v; zeznania powódki k. 102-102v)

Sąd zważył, co następuje:

W świetle art. 991 § 1 k.c. zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni – dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach – połowa wartości tego udziału, czyli tzw. zachowek.

Zgodnie z art. 993 k.c., przy obliczaniu zachowku nie uwzględnia się zapisów i poleceń, natomiast (z wyjątkami określonymi art. 994 § 1 k.c.) dolicza się do spadku, darowizny oraz zapisy windykacyjne.

Darowizna jest umową nazwaną uregulowaną w art. 888 - 902 k.c. Jednakże pojęcie darowizny na gruncie przepisów o zachowku jest szersze. W doktrynie i orzecznictwie podkreśla się, że przy określeniu jakie przysporzenia nieodpłatne (oprócz darowizn sensu stricto) należy doliczać do substratu zachowku, wymaga uwzględnienia celu, jakiemu służy ta instytucja. Różnica jedynie formalna (typologiczna) między darowiznami a innymi czynnościami nieodpłatnymi nie powinna być przesądzająca z punktu widzenia zachowku. Decydujący powinien być skutek, nie zaś konstrukcja czy nazwa czynności (K. Osajda, Komentarz do art. 993 Kodeksu Cywilnego, opublikowany w Legalis).

Zatem pojęcie darowizny na gruncie przepisów o zachowku obejmuje nie tylko umowę z art. 888 k.c., ale również takie nieodpłatne czynności spadkodawcy, które następują z majątku spadkodawcy, powodują zmniejszenie spadku i z punktu widzenia osób uprawnionych prowadzą do takiego samego ich pokrzywdzenia, jak dokonanie darowizny (wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 9 września 2016 r., I ACa 914/16, Legalis nr 1591936).

W przedmiotowej sprawie podstawową kwestią wymagającą rozstrzygnięcia było ustalenie charakteru umowy o podział majątku wspólnego z dnia 26 lutego 2016 roku. Powód konsekwentnie wskazywał, że przedmiotowa umowa stanowi darowiznę, ponieważ pozwana na mocy jej postanowień otrzymała cały majątek zgromadzony w czasie trwania małżeństwa ze spadkodawcą, bez obowiązku spłaty na rzecz męża. Pozwana podnosiła z kolei, że umowa o podział majątku wspólnego wynikała z faktu, iż do powstania majątku wspólnego przyczyniły się w przeważającej części środki finansowe pochodzące z jej majątku osobistego.

W ocenie Sądu rozpoznającego niniejszą sprawę, umowy o podział majątku wspólnego z dnia 26 lutego 2016 roku nie można traktować jako nieodpłatnego przysporzenia, które należałoby doliczyć do spadku w procesie o zachowek. Należy podkreślić, iż przyznanie przedmiotowej nieruchomości w całości pozwanej nie nastąpiło nieodpłatnie, albowiem na rzecz E. K. ustanowiona została dożywotnia służebność osobista, polegająca na prawie korzystania ze wszystkich pomieszczeń budynku mieszkalnego posadowionego na przedmiotowej nieruchomości.

Ponadto, pozwana udowodniła przedłożonymi dokumentami i zeznaniami przesłuchanych w sprawie świadków, że to głównie jej majątek osobisty (oszczędności i nieruchomość lokalowa) przyczyniły się do powstania majątku wspólnego pozwanej i spadkodawcy. Z zeznań świadków wprost wynikało, że intencją przedmiotowej umowy było zabezpieczenie pozwanej na przyszłość w związku z jej nakładami na poczet majątku wspólnego, jak i z uwagi na negatywny stosunek powoda do pozwanej. Świadkowie zeznali, że między małżonkami panowały bardzo dobre relacje, wzajemna troska i życzliwość, nie było manipulacji ze strony pozwanej co do osoby spadkodawcy.

Załączone do akt sprawy dokumenty: przydział lokalu mieszkalnego na warunkach własnościowego prawa do lokalu oraz umowy sprzedaży (k. 47-54), nie budziły wątpliwości Sądu co do ich autentyczności, a zeznania przesłuchanych w sprawie świadków w ocenie Sądu były logiczne, spójne, wzajemnie się uzupełniały i korelowany z ww. dokumentami, dlatego Sąd uznał je za wiarygodne.

Podkreślenia wymaga również, iż w umownym podziale majątku istotną cechą jest wzajemność ustępstw czynionych przez strony, a to oznacza, że ekwiwalentność świadczeń nie musi mieć zastosowania. Wynika to także z zasady swobody zawierania umów (353 ¹ k.c.). Nieekwiwalentność sytuacji prawnej stron umowy nie wymaga co do zasady istnienia okoliczności, które by ją usprawiedliwiały, skoro stanowi ona wyraz woli stron (postanowienie Sądu Najwyższego z 07.02.2014r., III CSK 74/13, Legalis nr 993256).

Wobec powyższego, trudno jest uznać, aby prawa majątkowe, jakie pozwana uzyskała na mocy umowy o podziale majątku wspólnego z dnia 26 lutego 2016 roku, mogłyby być doliczane do spadku w procesie o zachowek stosując per analogiam przepis art. 993 k.c.

Doliczeniu do spadku nie podlega również darowizna uczyniona przez spadkodawcę w dniu 15 lutego 2021 roku, a której przedmiotem był samochód marki S. (...) o nr rej. (...). Wartość tej darowizny uzasadnia, w ocenie Sądu, zaliczenie jej do darowizn drobnych.

Z powyższych względów Sąd uznał, iż E. K. nie pozostawił spadku, od którego należy się zachowek powodowi i na podstawie art. 991 k.c. oraz art. 993 k.c. powództwo oddalił.

Mając na uwadze wynik procesu, Sąd w oparciu o przepisy art. 98 k.p.c. oraz § 2 pkt 5) rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz. U. nr 163, poz. 1348 ze zm.), zasądził od powoda na rzecz pozwanej kwotę 3 617 złotych tytułem zwrotu kosztów procesu, w tym kwotę 3 600 złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego oraz kwotę 17 złotych tytułem zwrotu opłaty od udzielonego pełnomocnictwa.