Portal Orzeczeń Sądu Rejonowego w Piszu

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 11 kwietnia 2025 r.

Sąd Rejonowy w Piszu I Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący: sędzia Jakub Błesiński

Protokolant: starszy sekretarz sądowy Judyta Masłowska

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 14 marca 2025 roku

spraw z powództw Z. N. (1), A. N. i E. L.

przeciwko T. C. (1)

o zachowek

o r z e k a:

I.  Zasądza od pozwanego T. C. (1) na rzecz powoda Z. N. (1) kwotę 6 085,94 zł (sześć tysięcy osiemdziesiąt pięć złotych 94/100) z odsetkami ustawowymi za opóźnienie naliczanymi od dnia 28.04.2022 r. do dnia zapłaty.

II.  Oddala powództwo Z. N. (1) w pozostałej części.

III.  Zasądza od pozwanego T. C. (1) na rzecz powoda A. N. kwotę 6 085,94 zł (sześć tysięcy osiemdziesiąt pięć złotych 94/100) z odsetkami ustawowymi za opóźnienie naliczanymi od dnia 28.04.2022 r. do dnia zapłaty.

IV.  Oddala powództwo A. N. w pozostałej części.

V.  Zasądza od pozwanego T. C. (1) na rzecz powódki E. L. kwotę 6 085,94 zł (sześć tysięcy osiemdziesiąt pięć złotych 94/100) z odsetkami ustawowymi za opóźnienie naliczanymi od dnia 28.04.2022 r. do dnia zapłaty.

VI.  Oddala powództwo E. L. w pozostałej części.

VII.  Zasądza od powoda Z. N. (1) na rzecz pozwanego T. C. (1) kwotę 266,50 zł (dwieście sześćdziesiąt sześć złotych 50/100) tytułem zwrotu kosztów procesu z odsetkami ustawowymi za opóźnienie naliczanymi od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty.

VIII.  Zasądza od powoda A. N. na rzecz pozwanego T. C. (1) kwotę 266,50 zł (dwieście sześćdziesiąt sześć złotych 50/100) tytułem zwrotu kosztów procesu z odsetkami ustawowymi za opóźnienie naliczanymi od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty.

IX.  Zasądza od powódki E. L. na rzecz pozwanego T. C. (1) kwotę 266,50 zł (dwieście sześćdziesiąt sześć złotych 50/100) tytułem zwrotu kosztów procesu z odsetkami ustawowymi za opóźnienie naliczanymi od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty.

X.  Nakazuje pobrać od powodów Z. N. (1), A. N. i E. L. na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego w Piszu kwoty po 804,99 zł (osiemset cztery złote 99/100) tytułem zwrotu wydatków na opinie biegłego tymczasowo pokrytych z budżetu Skarbu Państwa.

XI.  Nakazuje pobrać od pozwanego T. C. (1) na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego w Piszu kwotę 3 201,14 zł (trzy tysiące dwieście jeden złoty 14/100) tytułem zwrotu wydatków na opinie biegłego tymczasowo pokrytych z budżetu Skarbu Państwa.

sędzia Jakub Błesiński

Sygn. akt I C 307/22

UZASADNIENIE

Z. N. (1) wystąpił z powództwem przeciwko T. C. (1) o zachowek. Zażądał zapłaty na swoją rzecz kwoty 11 000 złotych z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 28 kwietnia 2022 roku do dnia zapłaty – tytułem zachowku po zmarłym J. N. - ojcu powoda i dziadku pozwanego. Nadto powód wniósł o zasądzenie na jego rzecz od pozwanego kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm przepisanych.

W uzasadnieniu pozwu powód podniósł, że J. N. zmarł 23 marca 2022 roku będąc wdowcem. Spadkodawca nie pozostawił testamentu. Na podstawie ustawy, spadek po zmarłym nabyły jego dzieci: E. G. (matka pozwanego), Z. N. (1), E. L. i A. N. w udziale po ¼ części każde z nich.

Powód wskazał, że jedynym istotnym składnikiem majątku spadkodawcy i jego zmarłej żony H. N. była zabudowana nieruchomość położona przy ulicy (...) w B., którą to nieruchomość spadkodawca wraz z żoną darowali w dniu 3 października 2016 roku swojemu wnukowi - pozwanemu T. C. (1) w zamian za ustanowienie na rzecz darczyńców służebności osobistej. Zdaniem powoda, darowana pozwanemu nieruchomość powinna być zaliczona na schedę spadkową, a aktualna wartość tej nieruchomości wynosi co najmniej 400 000 złotych.

Powód podniósł, że pismem z 19 kwietnia 2022 roku wezwał pozwanego do dobrowolnej zapłaty zachowku, wyznaczając pozwanemu 7 dniowy termin do spełnienia tego świadczenia. Pozwany odebrał wezwanie 21 kwietnia 2022 roku. Pozostało ono bezskuteczne.

Z analogicznymi powództwami przeciwko T. C. (1) wystąpili również A. N. i E. L. (sygn. akt I C 396/22 oraz I C 397/22).

Postanowieniami Sądu Rejonowego w Piszu wyżej wymienione sprawy zostały połączone do wspólnego rozpoznania i rozstrzygnięcia z niniejszą sprawą prowadzoną pod sygn. akt I C 307/22.

Pismem procesowym z dnia 27 czerwca 2023 roku powodowie rozszerzyli powództwo w ten sposób, że w miejsce początkowo dochodzonych kwot po 11 000 złotych, wnieśli o zasądzenie na swoją rzecz od pozwanego kwot po 15 000 złotych z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 28 kwietnia 2022 roku do dnia zapłaty – tytułem zachowku po zmarłym J. N..

Pozwany T. C. (1) w odpowiedzi na pozwy wniósł o oddalenie powództw w całości i zasądzenie na jego rzecz od powodów kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm przepisanych.

Pozwany zakwestionował podaną przez powodów wartość przedmiotowej nieruchomości i kwotę przysługującego im zachowku po zmarłym ojcu. W ocenie pozwanego, wartość nieruchomości została przez powodów rażąco zawyżona. Pozwany podkreślił, że poniósł na przedmiotową nieruchomość znaczne nakłady finansowe w postaci kapitalnego remontu posadowionego na niej budynku mieszkalnego, który przed remontem znajdował się w opłakanym stanie i nadawał się do rozbiórki. Wskazał, że jeszcze przed zawarciem umowy darowizny, dokonał na swój koszt: wymiany pokrycia dachowego, termomodernizacji budynku poprzez docieplenie ścian zewnętrznych, wymiany okien i drzwi zewnętrznych. Wartość wyżej wymienionych nakładów została uwzględniona przy akcie notarialnym w wartości przedmiotu darowizny. Pozwany wskazał, że po darowiźnie, w latach 2018-2022 przeprowadził na swój koszt kapitalny remont wewnątrz budynku mieszkalnego, podczas którego wykonano następujące prace:

- wzmocnienie i wymiana uszkodzonych elementów więźby dachowej,

- wymiana elementów konstrukcyjnych i wykonanie nowej podłogi na piętrze budynku,

- przebudowa piętra poprzez powiększenie dwóch sypialni, dobudowanie łazienki i garderoby,

- wymiana instalacji elektrycznej w całym budynku wraz z przyłączem energetycznym, doprowadzenie instalacji elektrycznej do pomieszczeń na piętrze,

- wymiana instalacji wodno-kanalizacyjnej,

- wymiana instalacji grzewczej wraz z wymianą kotła (kocioł na drewno zastąpiono kotłem na pelet),

- wymiana schodów do piwnicy,

- wylanie posadzki betonowej na parterze i w piwnicy,

- pogłębienie pomieszczeń piwnicznych,

- wzmocnienie fundamentów budynku,

- wykonanie generalnego remontu wszystkich pomieszczeń na parterze: kuchnia, łazienka, sypialnia, salon (remont uwzględniał potrzeby poruszającej się na wózku żony spadkodawcy – m.in. likwidacja progów, poszerzenie otworów drzwiowych),

- rewitalizacja schodów prowadzących na pierwsze piętro,

- wymiana komina centralnego ogrzewania i wentylacji,

- przebudowa pomieszczeń gospodarczych.

Nadto, na koszt pozwanego wykonane zostało:

- dobudowanie wiaty,

- wybudowanie tarasu,

- zniwelowanie terenu działki i wyłożenie części działki kostką brukową,

- wymiana ogrodzenia frontowego i bramy wjazdowej,

- aranżacja i zagospodarowanie terenu działki (nasadzenia, trawa, nawadnianie).

Z uwagi na powyższe, pozwany wniósł o dopuszczenie w sprawie dowodu z opinii biegłego celem ustalenia wartości przedmiotowej nieruchomości z pominięciem ww. nakładów oraz przy uwzględnieniu obciążającej ją służebności. Wskazał, że wartość przedmiotowej nieruchomości podlega obniżeniu z uwagi na obciążające ją ograniczone prawo rzeczowe. Tymczasem służebność mieszkania określona jest przepisami prawa na 4% wartości nieruchomości rocznie.

Nadto pozwany podniósł, że ciążył na nim obowiązek opieki nad darczyńcami, którzy ze względu na swój wiek i stan zdrowia nie byli w stanie samodzielnie egzystować. Żona spadkodawcy poruszała się na wózku inwalidzkim i cierpiała na bardzo zaawansowaną demencję starczą, przez co wymagała stałej opieki osoby trzeciej. Zarówno spadkodawca, jak i jego żona, wymagali pomocy przy codziennej toalecie, w gotowaniu, sprzątaniu, robieniu zakupów, załatwianiu spraw urzędowych. To na pozwanym i jego żonie spoczywał obowiązek wożenia ich do lekarzy, kościoła, pilnowania by przyjmowali leki.

W związku z powyższym, w ocenie pozwanego zasadnym jest oddalenie niniejszych powództw na podstawie art. 5 k.c. (sprzeczność z zasadami współżycia społecznego).

Sąd ustalił, co następuje:

W dniu 3 października 2016 roku małżonkowie H. N. i J. N. darowali swojemu wnukowi T. C. (1) nieruchomość stanowiącą działkę gruntu o nr geod. (...), zabudowaną posadowionymi w 1930 roku budynkami: mieszkalnym i gospodarczym, położoną przy ulicy (...) w B., dla której w Sądzie Rejonowym w Piszu prowadzona jest księga wieczysta (...).

Stawający do aktu notarialnego H. N., J. N. i T. C. (1) zgodnie oświadczyli, że przed podpisaniem tego aktu, T. C. (1) na swój koszt dokonał w budynku mieszkalnym: wymiany pokrycia dachowego, ocieplenia ścian zewnętrznych, wymiany okien i drzwi wejściowych (§ 2 umowy darowizny).

T. C. (1) przyjął darowiznę i jednocześnie ustanowił na rzecz darczyńców H. i J. N. dożywotnią służebność osobistą polegającą na prawie nieodpłatnego korzystania ze wszystkich budynków posadowionych na nieruchomości stanowiącej przedmiot umowy darowizny (§ 6 umowy darowizny).

Zgodnie z art. 13 ust. 3 ustawy o podatku od spadków i darowizn, roczną wartość służebności ustalona została na 4% wartości rzeczy obciążonej służebnością (§ 6 umowy darowizny).

(dowód: umowa darowizny z 03.10.2016 r. k. 10-13)

W 2018 roku T. C. (1) przeprowadził się z żoną i dziećmi do B. i zamieszkał z dziadkami na opisanej wyżej nieruchomości.

W latach 2018-2022 T. C. (1) przeprowadził na swój koszt szereg prac remontowych wewnątrz budynku mieszkalnego, w tym prac uwzględniających potrzeby H. N. poruszającej się przy balkoniku, a z czasem na wózku inwalidzkim oraz prac mających na celu przystosowanie piętra budynku do potrzeb mieszkaniowych obdarowanego i jego rodziny. W ramach tych prac remontowych:

- wzmocniono i wymieniono uszkodzone elementy więźby dachowej,

- wymieniono elementy konstrukcyjne i wykonano nową podłogę na piętrze budynku,

- przebudowano piętro poprzez powiększenie dwóch sypialni, dobudowanie łazienki i garderoby (ścianki działowe),

- wymieniono instalację elektryczną w całym budynku wraz z przyłączem energetycznym, doprowadzono instalację elektryczną do pomieszczeń na piętrze,

- wymieniono instalację wodno-kanalizacyjną, doprowadzono tę instalację do pomieszczeń na piętrze,

- wymieniono instalację grzewczą wraz z wymianą kotła (kocioł na drewno zastąpiono kotłem na pelet), doprowadzono tę instalację do pomieszczeń na piętrze,

- wymieniono schody do piwnicy,

- wylano posadzki betonowe na parterze i w piwnicy,

- pogłębiono pomieszczenia piwniczne,

- wzmocniono i ocieplono fundamenty budynku,

- wykonano generalny remont wszystkich pomieszczeń na parterze: kuchnia, łazienka, sypialnia, salon (likwidacja progów, poszerzenie otworów drzwiowych, łazienka dostosowana do potrzeb osoby niepełnosprawnej, wylanie posadzek, tynki, oblicowania, roboty malarskie, panele, drzwi wewnętrzne, meble kuchenne, inne roboty wykończeniowe),

- zrewitalizowano schody prowadzące na piętro budynku,

- wymieniono komin centralnego ogrzewania i wentylacji.

Nadto, na koszt T. C. (1) wykonano przydomowy taras, zniwelowano teren działki i wyłożono podjazd oraz dojścia kostką brukową, zagospodarowano teren działki (nasadzenia, trawniki), wymieniono ogrodzenie frontowe i bramę wjazdową.

T. C. (1) przeprowadził również na swój koszt prace remontowe w posadowionym na przedmiotowej nieruchomości budynku gospodarczym (m.in. wzmocnienie konstrukcji dachu, wymiana poszycia dachowego, dobudowanie wiaty, wylanie posadzki, izolacje nadziemia, elewacja, wymiana okien i drzwi zewnętrznych).

(dowód: dokumentacja fotograficzna k. 35; zeznania świadków: Z. N. (2) k. 54v-56v, E. G. k. 56v-57v, T. C. (2) k. 57v-58v, T. B. k. 92v-94, M. C. k. 94-96, M. M. k. 96-97 i M. G. k. 122v-123v; zeznania pozwanego k. 138-142v)

Po zakończeniu prac remontowych, H. i J. N. zajmowali pomieszczenia położone na parterze budynku, a T. C. (1) z rodziną zajmował pomieszczenia usytuowane na piętrze budynku. Z kuchni korzystali wspólnie.

(okoliczności bezsporne)

Według cen aktualnych, wartość rynkowa wskazanych wyżej nakładów poczynionych przez T. C. (1) na przedmiot darowizny wynosi 235 200 złotych.

Wartość rynkowa nieruchomości stanowiącej zabudowaną działkę gruntu o nr geod. (...), położonej przy ulicy (...) w B., dla której w Sądzie Rejonowym w Piszu prowadzona jest księga wieczysta (...), z pominięciem nakładów poczynionych przez T. C. (1) wynosi 210 900 złotych (446 100 zł – 235 200 zł).

Wartość rynkowa służebności osobistej obciążającej ww. nieruchomość, ustanowionej na rzecz J. N. i H. N., wynosi 133 000 złotych.

(dowód: opinia podstawowa biegłego sądowego z zakresu budownictwa i rzeczoznawstwa majątkowego k. 166-206; opinia uzupełniająca biegłego k. 244-246)

W dniu 2 marca 2022 roku zmarła H. N., natomiast w dniu 23 marca 2022 roku zmarł J. N.. Spadkodawcy nie pozostawili testamentów.

Na podstawie ustawy, spadek po H. N. nabył mąż J. N. w udziale 4/16 części (tj. ¼) oraz dzieci: E. G., Z. N. (1), E. L. i A. N. w udziale po 3/16 części każde z nich. Natomiast spadek po J. N. nabyły jego ww. dzieci w udziale po ¼ części każde z nich.

J. N. nie pozostawił żadnego wartościowego majątku.

(okoliczności bezsporne)

W dacie otwarcia spadku H. N. miała 80 lat, a J. N. 86 lat. J. N. był emerytem. Praktycznie do końca swojego życia był sprawny, poruszał się samodzielnie, kontakt z nim był logiczny. Inaczej rzecz miała się z jego żoną H. N., która w ostatnich latach swojego życia, z uwagi na doznany uraz biodra, poruszała się najpierw przy balkoniku, potem na wózku inwalidzkim, a przed śmiercią była już leżąca i wymagała pomocy osoby trzeciej przy wykonywaniu wszystkich czynności dnia codziennego. Cierpiała ona m.in. na zaawansowaną demencję starczą, wynikiem której były zaniki pamięci i napady złości. (okoliczności bezsporne)

Z. N. (3), A. N. i E. L. utrzymywali z rodzicami kontakty osobiste i telefoniczne, odwiedzali ich w miarę swoich możliwości, w tym gdy byli hospitalizowani, interesowali się ich zdrowiem i potrzebami. E. L. przy okazji swoich odwiedzin pomagała w czynnościach opiekuńczych przy matce. Z racji dokonanej przez rodziców darowizny, Z. N. (3), A. N. i E. L. wychodzili z założenia, że ciężar opieki nad rodzicami spoczywa w tych okolicznościach przede wszystkim na obdarowanym T. C. (1) i jego żonie. Nigdy z resztą nie zostali oni poproszeni przez T. C. (1) ani przez jego matę, a swoją siostrę - E. G. - o pomoc w sprawowaniu opieki nad rodzicami.

(dowód: zeznania powodów E. L. k. 124-127, A. N. k. 127v-129, Z. N. (1) k. 129v-131; zeznania świadka E. G. w zakresie, w jakim podała, że z pozwanym nie prosili powodów o pomoc k. 57; dokumentacja fotograficzna k. 68)

Sąd zważył, co następuje:

Swoboda dysponowania majątkiem za życia, na przykład w formie darowizn, czy swoboda testowania pozwalająca na dowolne dysponowanie majątkiem w testamencie na wypadek śmierci, mogą prowadzić do pokrzywdzenia osób najbliższych spadkodawcy, które zresztą czasem przyczyniają się do tworzenia lub powiększania majątku spadkowego. Stąd też osoba fizyczna ma przynajmniej moralny obowiązek wspierania rodziny, w tym też pozostawienia im korzyści ze spadku. Jednakże o tym, kto, jakie i na jakich zasadach otrzyma korzyści po zmarłym, decyduje ustawa. Można więc twierdzić, że w kręgu rodziny zmarłego istnieją osoby, którym pozostawienie korzyści jest obligatoryjne w zakresie określonym w ustawie. Stąd też nikt nie może na wypadek swojej śmierci rozporządzić majątkiem zupełnie dobrowolnie, z pominięciem najbliższych (vide wyrok SA w Łodzi z 25.07.2013r., I ACa 141/12, Lex nr 1356561).

Ochrona praw najbliższej rodziny zmarłego należy do podstawowych założeń prawa spadkowego. Znajduje ona wyraz w wielu instytucjach uregulowanych w księdze czwartej kodeksu cywilnego, w tym też i w instytucji zachowku (art. 991-1011 k.c.) zapewniającej osobom wskazanym w ustawie określoną korzyść ze spadku nawet wbrew woli zmarłego (vide wyrok SN z13.06.2013r., V CSK 385/12, Lex nr 1375506).

W myśl art. 991 § 1 k.c., zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni – dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach – połowa wartości tego udziału, czyli tzw. zachowek.

Zgodnie z art. 993 k.c. w zw. z art. 994 § 1 k.c., przy obliczaniu zachowku dolicza się do spadku darowizny uczynione przez spadkodawcę, za wyjątkiem: drobnych darowizn, zwyczajowo w danych stosunkach przyjętych, oraz darowizn dokonanych przed więcej niż dziesięciu laty, licząc wstecz od otwarcia spadku, na rzecz osób niebędących spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku.

Zgodnie z treścią art. 995 § 1 k.c. wartość przedmiotu darowizny oblicza się według stanu z chwili jej dokonania, a według cen z chwili ustalania zachowku.

W ocenie Sądu roszczenie powodów co do zasady jest słuszne.

Podkreślić należy, że powodowie dochodzili w niniejszym procesie jedynie zachowku po swoim zmarłym ojcu. W sprawie bezspornie ustalono, że spadkodawca J. N. w dacie otwarcia spadków nie posiadał żadnego majątku oraz, że nastąpiło po nim dziedziczenie ustawowe.

Poza sporem było również to, iż jedynym majątkiem spadkodawcy i jego żony H. N. była nieruchomość stanowiącą działkę gruntu o nr geod. (...), zabudowana posadowionymi w 1930 roku budynkami: mieszkalnym i gospodarczym, położona przy ulicy (...) w B., dla której w Sądzie Rejonowym w Piszu prowadzona jest księga wieczysta (...), którą to nieruchomość spadkodawca i H. N. w dniu 3 października 2016 roku darowali swojemu wnukowi – pozwanemu T. C. (1) w zamian za dożywotnią służebność osobistą.

Niewątpliwie przedmiot ww. umowy darowizny winien być brany pod uwagę przy wyliczeniu zachowku, jako składnik podlegający doliczeniu do masy spadkowej.

Wobec braku zgodnego stanowiska stron, wartość nieruchomości będącej przedmiotem ww. umowy darowizny, Sąd ustalił na podstawie wyceny dokonanej przez powołanego w sprawie biegłego sądowego.

Pozwany podniósł zarzut poczynienia nakładów na przedmiotową nieruchomość przed datą i po dacie uczynienia darowizny.

Rodzaj nakładów poczynionych przez pozwanego przed datą uczynienia darowizny nie był kwestionowany przez powodów, został potwierdzony przez wszystkich przesłuchanych w sprawie świadków oraz wprost wynika z treści § 2 umowy darowizny, w treści którego strony stawające do aktu notarialnego oświadczyły, że w posadowionym na przedmiocie darowizny budynku mieszkalnym T. C. (1) wymienił dach, okna, drzwi wejściowe i wykonał ocieplenie zewnętrzne.

Z uwagi na powyższe, Sąd uznał za uzasadnione dokonanie w niniejszej sprawie wyceny przez biegłego nakładów poczynionych przez pozwanego zarówno przed uczynieniem na jego rzecz darowizny, jak i po tej dacie.

Rodzaj nakładów poczynionych przez pozwanego po dacie uczynienia darowizny, Sąd ustalił w oparciu o zeznania wszystkich przesłuchanych w sprawie świadków oraz zeznania pozwanego. Zeznania te były spójne, wzajemnie się uzupełniały i jawiły się jako szczere, dodatkowo znajdują potwierdzenie w przedłożonej przez pozwanego i załączonej do akt sprawy dokumentacji fotograficznej przedstawiającej przebieg i rodzaj prac remontowych (k. 35), dlatego Sąd uznał te zeznania za wiarygodne. Powodowie nie przedłożyli żadnych dowodów, które zeznania te by podważały i pozwalałyby na ustalenie innego zakresu przeprowadzonych prac remontowych. Jednocześnie, dokonując analizy i oceny zeznań złożonych przez powodów Sąd uznał, iż powodowie doskonale wiedzieli, że osobą finansującą wszystkie prace remontowe na przedmiotowej nieruchomości był pozwany, który środki na remont miał ze sprzedaży swojego mieszkania za granicą, zaś dziadkowie dysponowali niewielkimi dochodami. Z zeznań powodów wynika, że nie mieli do rodziców pretensji o dokonanie darowizny na rzecz pozwanego (oczekiwali jedynie od pozwanego stosownego zachowku). Powodowie mieli swoje mieszkania i żaden z nich nie chciał przeprowadzać się do B.. Powódka zeznała, że cieszyła się, że rodzice będą teraz mieli tak ładnie, że nieruchomość będzie dostosowana do ich potrzeb, zwłaszcza do potrzeb ich matki poruszającej się na wózku.

Powołany w sprawie biegły sądowy z zakresu budownictwa i szacowania nieruchomości, D. K., w sporządzonej na piśmie opinii stwierdził, że według cen aktualnych, wartość rynkowa wszystkich nakładów poczynionych przez pozwanego na przedmiot darowizny, a więc tych wskazanych w § 2 umowy darowizny i tych dokonanych po uczynieniu darowizny, wynosi 235 200 złotych. Natomiast wartość rynkowa nieruchomości stanowiącej zabudowaną działkę gruntu o nr geod.(...), położonej przy ulicy (...) w B., dla której w Sądzie Rejonowym w Piszu prowadzona jest księga wieczysta (...), z pominięciem ww. nakładów poczynionych przez pozwanego wynosi 210 900 złotych (446 100 zł – 235 200 zł).

W dalszej kolejności należy zauważyć, iż przy wyliczaniu zachowku Sąd ustala stan czynny masy spadkowej, tj. wynikający z różnicy pomiędzy aktywami a pasywami. W przypadku tej części nieruchomości, która była obciążona dożywotnią służebnością osobistą na rzecz darczyńców, należało zatem uwzględnić wartość tej służebności, która już zaistniała na dzień dokonania darowizny, i o tą wartość obniżyć wartość samej nieruchomości.

Normę art. 995 k.c. wykładać należy z uwzględnieniem jej celu, jakim jest podzielenie się z uprawnionym do zachowku przez osobę obdarowaną wzbogaceniem, wzbogacenie to zaś rozumiane być musi jako różnica między wartością rzeczy w stanie wolnym od obciążeń a wartością ustanowionych jednocześnie z darowizną obciążeń. Ustanowienie użytkowania na rzeczy darowanej nie jest wprawdzie świadczeniem wzajemnym ze strony osoby obdarowanej (darowizna wszak, choć jest umową dwustronną, to jest umową tylko jednostronnie zobowiązującą), nie ulega jednak wątpliwości merytoryczny związek między tymi obiema czynnościami i wynikająca z tego związku ich współzależność. Z tej przyczyny przyjmuje się, że wartość ustanowionych na rzeczy darowanej obciążeń rzeczowych na rzecz darczyńcy lub osób mu bliskich zmniejsza wartość nie tylko samej rzeczy w późniejszym obrocie, ale i przedmiotu darowizny rozumianej jako nieodpłatne przysporzenie majątkowe netto na rzecz obdarowanego (wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 17.01.2014r., I ACa 972/13, Lex nr 1441392).

Z zapisu zawartego w § 6 umowy darowizny wprost wynika, że ustanowiona na rzecz darczyńców J. i H. małżonków N. służebność osobista polegała na tym, iż mogli oni dożywotnio i nieodpłatnie korzystać ze wszystkich budynków posadowionych na działce gruntu (...). Wobec powyższego zapisu umowy, przy wycenie ograniczonego prawa rzeczowego obciążającego nieruchomość nie ma znaczenia to, w jakim faktycznie zakresie ustanowiona służebność była wykonywana przez darczyńców. W sprawie bezspornie ustalono, że w budynku mieszkalnym darczyńcy korzystali jedynie z pomieszczeń położonych na parterze. Nie zmienia to jednak faktu, że mieli prawo korzystać z całego budynku mieszkalnego i całego budynku gospodarczego, czego konsekwencją jest niemożność ustalania zakresu wykonywania służebności osobistej i na tej podstawie obniżania wartości tego ograniczonego prawa rzeczowego.

Biegły sądowy D. K. ustalił, że wartość rynkowa przedmiotowej służebności osobistej, ustanowionej umową darowizny z 3 października 2016 roku na rzecz H. N. i J. N. i wykonywanej przez nich przez okres 6 lat, wynosi 133 000 złotych.

W pisemnej opinii uzupełniającej biegły rzeczowo odniósł się do wszystkich zarzutów zgłoszonych przez pełnomocnika powodów i w całości podtrzymał swoją opinię podstawową.

Sąd w pełni podzielił opinię podstawową i opinię uzupełniającą biegłego D. K.. W ocenie Sądu są to opinie jasne i pełne, w przejrzysty sposób wyjaśniające wszystkie istotne okoliczności oraz uzasadniające przedstawione w nich wnioski i dokonane wyliczenia, a równocześnie są poparte wiedzą i doświadczeniem zawodowym biegłego. Są rzetelne i logiczne. Sam fakt, że opinia jest niekorzystna dla którejś ze stron, nie dyskwalifikuje jej, tym bardziej, że ostatecznie opinia nie była już przez powodów kwestionowana.

Niewątpliwie między stronami istnieje konflikt na tle prawa do zachowku i opieki sprawowanej przez pozwanego nad dziadkami, a rodzicami powodów. Kwestie te jednak nie dają podstaw do pozbawienia powodów prawa do zachowku. Ze spójnych i uzupełniających się zeznań powodów oraz przedłożonej przez nich dokumentacji fotograficznej (k. 68), a także po części z zeznań świadka E. G., wynika, że powodowie utrzymywali z rodzicami kontakty osobiste i telefoniczne, odwiedzali ich w miarę swoich możliwości, w tym gdy byli hospitalizowani, interesowali się ich zdrowiem i potrzebami. E. L. przy okazji swoich odwiedzin pomagała w czynnościach opiekuńczych przy matce. Z racji dokonanej przez rodziców darowizny, powodowie wychodzili z założenia, że ciężar opieki nad rodzicami spoczywa w tych okolicznościach przede wszystkim na pozwanym i jego żonie. Nigdy z resztą nie zostali oni poproszeni przez pozwanego ani przez jego matę, a swoją siostrę - E. G. - o pomoc w sprawowaniu opieki nad rodzicami. Co również istotne, w sprawie w zasadzie bezspornie ustalono, że spadkodawca J. N. (bo tylko po nim powodowie dochodzą zachowku), praktycznie do końca swojego życia był sprawny, poruszał się samodzielnie, kontakt z nim był logiczny.

Mając powyższe na uwadze, w ocenie Sądu brak było podstaw do oddalenia w całości powództwa w niniejszej sprawie w oparciu o zasady współżycia społecznego.

Mając na uwadze ustaloną przez powołanego w sprawie biegłego sądowego wartość rynkową nieruchomości z pominięciem poczynionych przez pozwanego nakładów (210 900 zł), wartość rynkową służebności osobistej (133 000 zł) oraz fakt, iż powodowie dochodzili zachowku jedynie po zmarłym ojcu, Sąd ustalił substrat zachowku po J. N. na kwotę 48 687,50 złotych.

Udziały spadkodawcy J. N. i jego żony w majątku wspólnym były równe (210 900 zł – 133 000 zł = 77 900 zł : 2 = 38 950 zł). Zatem wartość spadku po H. N. wynosiła 38 950 złotych. Spadkodawca J. N. nabył spadek po żonie w udziale ¼ części (38 950 zł x ¼ = 9 737,50 zł), zatem wartość spadku po spadkodawcy J. N. wynosiła 48 687,50 złotych (38 950 zł + 9 737,50 zł).

W związku z powyższym, wartość udziału spadkowego każdego z powodów po ojcu wynosi 12 171,88 złotych (48 687,50 zł x 1/4 = 12 171,88 zł), z czego połowa w wysokości 6 085,94 złotych to kwota należnego każdemu z powodów zachowku (12 171,88 zł x ½ = 6 085,94 zł).

Mając na uwadze powyższe, uznając, że powodowie mają prawo żądać od pozwanego zachowku po zmarłym ojcu oraz, że do spadku winna być zaliczona darowizna dokonana przez spadkodawcę i jego żonę na rzecz pozwanego w dniu 3 października 2016 roku, Sąd na podstawie powołanych na wstępie rozważań przepisów zasądził od pozwanego na rzecz:

- powoda Z. N. (1) kwotę 6 085,94 złotych z odsetkami ustawowymi za opóźnienie naliczanymi od dnia 28.04.2022 r. do dnia zapłaty,

- powoda A. N. kwotę 6 085,94 złotych z odsetkami ustawowymi za opóźnienie naliczanymi od dnia 28.04.2022 r. do dnia zapłaty,

- powódki E. L. kwotę 6 085,94 złotych z odsetkami ustawowymi za opóźnienie naliczanymi od dnia 28.04.2022 r. do dnia zapłaty,

i oddalił powództwa w pozostałej części.

Odsetki Sąd zasądził od dnia następnego po upływie terminu 7 dni zakreślonego przez powodów w skierowanym do pozwanego przed wytoczeniem niniejszego powództwa pisemnym wezwaniu do zapłaty zachowku, które to wezwanie doręczono pozwanemu w dniu 20 kwietnia 2022 roku.

O kosztach procesu, wobec jedynie częściowego uwzględnienia żądań pozwów, Sąd rozstrzygnął na podstawie art. 100 k.p.c., biorąc pod uwagę wygranie sprawy przez każdego powoda w 40,6%, oraz na podstawie art. 98 § 1 ¹ k.p.c. i przepisów rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych (tj. Dz.U. z 2023 r., poz. 1935).

Na koszty procesu każdego powoda składały się: kwota 750 złotych tytułem opłaty sądowej od pozwu, kwota 3 600 złotych tytułem kosztów zastępstwa procesowego, kwota 17 złotych tytułem opłaty od udzielonego pełnomocnictwa i kwota 1 000 złotych tytułem zaliczki uiszczonej na poczet wynagrodzenia powołanego w sprawie biegłego sądowego. Łącznie zatem 5 367 złotych.

Natomiast na koszty procesu pozwanego składały się: kwota 3 600 złotych tytułem kosztów zastępstwa procesowego, kwota 17 złotych tytułem opłaty od udzielonego pełnomocnictwa i kwota 500 złotych tytułem zaliczki uiszczonej na poczet wynagrodzenia powołanego w sprawie biegłego sądowego. Łącznie zatem 4 117 złotych.

Każdy z powodów wygrał sprawę w 40,6%, stąd należny mu zwrot kosztów procesu wynosi 2 179 złotych (5 367 zł x 40,6 % = 2 179 zł). Natomiast pozwany wygrał sprawę w 59,4 %, stąd należny mu zwrot kosztów procesu wyniósł 2 445,50 złotych (4 117 zł x 59,4 % = 2 445,50 zł). Sąd dokonał kompensacji kosztów i zasądził od każdego z powodów na rzecz pozwanego kwotę 266,50 złotych tytułem zwrotu kosztów procesu (2 445,50 zł – 2 179 zł = 266,50 zł).

Łączny koszt opinii powołanego w sprawie biegłego sądowego D. K. wyniósł 9 116,12 złotych (8 805,51 zł + 310,61 zł) i do wysokości 3 500 złotych pokryty został z wpłaconych przez strony zaliczek, zaś do kwoty 5 616,12 złotych tymczasowo pokryty został ze środków budżetowych Skarbu Państwa. Biorąc pod uwagę przegranie sprawy przez każdego z powodów w 59,4 %, a przez pozwanego w 40,6 %, Sąd na podstawie art. 83 ust. 2 w zw. z art. 113 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz.U. z 2005r., Nr 167, poz. 1398 ze zm.), nakazał pobrać na rzecz Skarbu Państwa Sądu Rejonowego w Piszu tytułem brakującej zaliczki na poczet wynagrodzenia biegłego sądowego:

- od każdego z powodów kwotę 804,99 złotych (9 116,12 zł x 59,4 % = 5 414,98 zł – 3 000 zł [zaliczki] = 2 414,98 zł : 3 = 804,99 zł),

- od pozwanego kwotę 3 201,14 złoty (9 116,12 zł x 40,6 % = 3 701,14 zł – 500 zł [zaliczka] = 3 201,14 zł).

sędzia Jakub Błesiński